Yaxın Şərqin siyasətində "Avrasiya vektoru"

Milli dövlətçiliyin möhkəmlənməsi yerli oyunçuların öz maraqlarının formalaşmasına gətirib çıxardı ki, bu da ABŞ-ın bu regionda aktiv planları ilə heç bir halda üst-üstə düşmür. Həmçinin Amerika administrasiyalarının ABŞ-ın bu regiondakı öhdəliklərini azaltmaq istəyi Yaxın Şərq dövlətlərini Vaşinqtonla adət edilmiş qarşılıqlı fəaliyyət modelindən kənara çıxmağa sövq edir.

Yaxın Şərq dövlətlərinin siyasətində “Avrasiya vektoru” onların Qərblə münasibətlərdən uzaqlaşması demək deyil. Bununla belə, bu, onlara qərarların qəbulunda daha böyük müstəqillik, davamlı sosial-iqtisadi inkişaf, eləcə də daha çox təhlükəsizlik təmin etmək üçün geniş imkanlar yaradır və bu vektor məhz bu məqsədlərə xidmət edir. Regionda ənənəvi tərəfdaş kimi qəbul edilən Rusiya Suriyada müttəfiq kimi etibarlılığını nümayiş etdirib. O, regionun bütün dövlətləri ilə ticari-iqtisadi əlaqələri, siyasi əlaqələri və hərbi-texniki əməkdaşlığı fəal şəkildə inkişaf etdirir və bəziləri üçün ən mühüm taxıl tədarükçüsüdür. Bundan əlavə, Moskva OPEC+ üzvüdür və enerji sektorunda böyük rol oynayır.

Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əməkdaşlıq getdikcə daha perspektivli olur. Bundan əlavə, getdikcə daha çox siyasiləşən şəxsiyyət faktoru bir sıra Yaxın Şərq dövlətləri üçün mühüm rol oynayır. Türkiyə Mərkəzi Asiyada “türk dünyası”nı genişləndirmək və gücləndirmək üçün fürsət görür və İran Tacikistanı dəstəkləməkdə maraqlıdır, baxmayaraq ki, ikitərəfli münasibətlər həmişə yağ kimi getməyib.

Yaxın Şərqin müsəlman dövlətləri müxtəlif Avrasiya platformalarında, ilk növbədə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında iştiraklarını genişləndirməyə çalışırlar. Misir, Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Suriya Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv olmaq istəyirlər. İlk üçlük, yəni Misir, Qətər və Səudiyyə ərəbistanı artıq 2022-ci ildə dialoq tərəfdaşı statusu alıblar. Türkiyə tərəfdaş ölkə olaraq qalır, İran isə təşkilatın tamhüquqlu üzvüdür. ŞƏT-də iştirak Yaxın Şərq dövlətləri üçün beynəlxalq statuslarını yüksəltmək üçün bir vasitəyə çevrilir və çoxmərkəzli dünyada mühüm yer tutmağa zəmanət verir.

Nəhayət, Avrasiyaya dönüş Yaxın Şərq ölkələrinin regionların formalaşmaqda vacib şərt olan nəqliyyat şəbəkəsinə daxil olması deməkdir. Məsələn, böyük logistik layihələrdən biri Qırğızıstan, Tacikistan və Əfqanıstan ərazisindən keçməklə Çindən İrana dəmir yolunun çəkilməsidir. 2020-ci ilin mart ayından Qırğızıstan-Tacikistan-Əfqanıstan-İran dəhlizi fəaliyyət göstərir.“İpək Yolu İqtisadi Kəməri”nin əsas marşrutlarından birinin Çindən Orta Asiya və Qərbi Asiyadan keçərək Fars körfəzi və Aralıq dənizinə qədər uzanacağı güman edilir.

Yaxın Şərq dövlətləri müasir dünyanın mürəkkəb sistemində, o cümlədən, təhlükəsizlik sistemində məhz inkişaf strategiyalarını daha səmərəli həyata keçirməyə imkan verən “Avrasiya vektoru” vasitəsilə hər gün əhəmiyyəti artmaqda olan bir rol oynayırlar.