Cənubi Qafqaz: Sülh çatışmazlığı, Rusiya və Qərbin maraqları

25.10.2022 - ci il, çərşənbə axşamı. Rusiya lideri Vladimir Putin Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanı üçtərəfli sülh sammiti üçün Rusiyaya dəvət etdi.

Rusiya Federasiyasının bu istiqamətdə fəaliyyəti təbiidir - Moskva regionda hərbi gərginliyi azaltmaqda maraqlıdır. Lakin orada fəallaşan təkcə Moskva deyildi.

Qərb diplomatiyasının Dağlıq Qarabağ ətrafında artan fəallığının indi konkret məqsədi var: Moskvanı ənənəvi əsas moderator mövqeyindən sıxışdırıb çıxarmaq.

Onların danışıqları həm də Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasına yönəlib. Və bu müqavilə imzalansa belə yalnız sülh yolu ilə nizamlanma görünüşü yaranacaq. Bakı ilə İrəvan arasında bir sıra əsas ziddiyyətlər aradan qaldırılmayacaq.

Bu yaxınlarda Praqada Şarl Mişel, eləcə də Makron və Ərdoğan ilə görüş müəyyən mənada sensasiyalı idi. Nəticədə Azərbaycan və ən əsası Ermənistan tərəfləri hələ də “BMT Nizamnaməsi və 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi”nə sadiq olduqlarını təsdiq etdilər. Təbii ki, Bakı və İrəvan bu nəticələri özlərinə məxsus şəkildə şərh edirlər. Bakı bunu İrəvanın Azərbaycanın Artsax üzərində suverenliyini tanımağa hazır olması kimi şərh edib. İrəvan da öz növbəsində hesab edir ki, 1991-ci il referendumunu göstərir ki, həmin referendum bəyannamə imzalanana qədər regionda artıq baş vermiş və Qarabağın Azərbaycanın tərkibindən çıxdığını qeydə almışdı və o zamankı vəziyyət belə qeydə alınmalıdır.

Bundan əlavə, görüşün digər nəticəsi rəsmi İrəvanın Avropa İttifaqının mülki missiyasının Ermənistan-Azərbaycan sərhədi boyunca yerləşdirilməsinə razılıq verməsi olub. Missiya oktyabr ayından iki ay müddətinə fəaliyyətə başlamalıdır. Onun məqsədi bir növ “sərhəd komissiyalarına hesabatları vasitəsilə etimad və yardım yaratmaqdır”.

Təbii ki, belə qeyri-müəyyən tərtibat suallar doğurur. Missiyanın hüquqi statusu necə olacaq? Niyə missiya bu sərhədin yalnız bir tərəfində fəaliyyət göstərəcək? Onun işinin nəticələri nə ilə bağlı olacaq? Baxmayaraq ki, hazırda sərhəd qanuniləşdirilməyib və bütün sərhədboyu vaxtaşırı toqquşmalar baş verir. Azərbaycanın onunla əməkdaşlığa nə dərəcədə razı olduğu bəlli deyil. Və ən əsası, bu missiya dünyaya necə töhfə verəcək?

Adamda belə bir təəssürat yaranır ki, bütün bunların yeganə vəzifəsi təşəbbüsü Qərb diplomatiyasının xeyrinə Rusiya Federasiyasından almaqdır. Bu isə özlüyündə məqsəddir - sadəcə olaraq regionda vasitəçi mövqeyində möhkəmlənmək. Təbii ki, məqsəd sülh müqaviləsinin imzalanmasına nail olmaq kimi elan edilir. Amma yenə də səslənən formatda Ermənistanla Azərbaycan arasında heç bir məsələni həll etmir. ilk növbədə Qarabağ məsələsini həll etmir. Artsax yalnız Rusiya hərbçilərinin olması sayəsində hələ də özünü nisbətən təhlükəsiz hiss edir. O, Qərbdən heç nə görmür.

Bakı erməni əhalisini Azərbaycanın hüquqi və inzibati strukturuna inteqrasiya etməyə hazır olduğunu bəyan edir. Amma sözdə belədir. Əslində heç kim bu vədləri ciddi qəbul etmir. Bəli onlar tamamilə qeyri-müəyyən görünürlər: belə bir şey üçün heç bir mexanizm, heç bir təhlükəsizlik zəmanəti yoxdur. Bu isə Rusiya sülhməramlılarının qəfildən ərazidən ayrılacağı təqdirdə Qarabağ əhalisini yeni təhlükəli nəticələrlə təhdid edir.

Qərbin təklif etdiyi sülh müqaviləsi heç də ərazi məsələsinin həllini nəzərdə tutmur. Amma Rusiya isə məhz buna yönəlib. Qərbin onu bu prosesdən geri çəkməsi son dərəcə çətin olacaq. Moskvada keçiriləcək görüş də məhz bunu göstərir. Rusiya regionda sülh çatışmazlığını aradan qaldırılmasında maraqlıdır. Qərb isə başqa şeylərlə maraqlanır. Görək region nəyi seçəcək.

Pavel Kuxmirov.
Mənbə: Sevastopol.su